Yönetim kurulu başkanımız İsmail Kemaloğlu, İstanbul Ticaret Borsasının İSTİB Haber gazetesinin Mart sayısında değerlendirmelerde bulundu.
ULUSLARARASI TARIM PİYASALARI GENEL GÖRÜNÜMÜ
ABD Tarım Bakanlığı USDA tarafından yayınlanan son raporda;
2023/24 dönemi için küresel buğday görünümü, arz, tüketim ve ticaretin artacağı ancak nihai stokların azalacağı yönündedir. Arz, özellikle Irak ve Arjantin’deki yüksek üretim nedeniyle 0,5 milyon ton artışla 1.057,0 milyon tona yükseltildi. Küresel tüketim, özellikle hükümetin fiyat enflasyonuyla mücadele etmek için rezervlerini satmaya devam ettiği Hindistan’da Gıda, Tohum ve Endüstriyel (FSI) kullanımının artmasıyla 1,1 milyon ton artışla 797,5 milyona yükseliyor. Dünya ticareti, Ukrayna, Arjantin, Avustralya ve Türkiye’nin artan ihracatının Birleşik Krallık ve Brezilya’nın azalan ihracatını fazlasıyla telafi etmesiyle 1,2 milyon ton artışla 210,7 milyona yükseldi. 2023/24 dönemi için öngörülen nihai stoklar Hindistan, Çin ve Ukrayna’daki düşüşler nedeniyle 0,7 milyon ton azaltılarak 2015/16 döneminden bu yana en düşük seviye olan 259,4 milyona indirildi.
2023/24 dönemi için küresel iri taneli tahıl (kaba yem hammaddesi) üretiminin 3,8 milyon ton düşüşle 1.510,1 milyon tona gerileyeceği tahmin ediliyor. Bu ayki iri taneli tahıl görünümü, geçen aya göre üretimin azalması, tüketimin neredeyse değişmemesi ve bitiş stoklarının düşmesi yönünde. Mısır üretimi Brezilya, Meksika ve Sırbistan’daki düşüşlerin Hindistan ve Türkiye’deki artışlarla kısmen dengelenmesiyle azaltılmıştır. Brezilya için üretim, daha düşük beklenen alana bağlı olarak düşürüldü. 2023/24 için başlıca küresel ticaret değişiklikleri arasında Ukrayna ve Pakistan için öngörülen mısır ihracatındaki artış ile Brezilya, Hindistan ve Sırbistan için öngörülen düşüşler yer almaktadır. 2022/23 için, Arjantin’in Mart 2023’te başlayan pazarlama yılına yönelik ihracatı, bugüne kadar gözlemlenen sevkiyatlara dayanarak artırılırken, Brezilya’nın ihracatı düşürüldü. Bangladeş ve AB’nin 2023/24 mısır ithalatında kesintiye gidilmiştir. Arpa ihracatı Avustralya ve Ukrayna için artırılırken Kanada için düşürüldü. Mısır nihai stokları geçen aya göre düşüş göstermiştir. Ukrayna, Brezilya, Hindistan, AB, Meksika ve Paraguay’ın stoklarında azalma görüldü. Küresel mısır nihai stokları 322,1 milyon ton ile 3,2 milyon azaldı.
Bu ayki 2023/24 küresel pirinç görünümü, daha yüksek arz ve tüketim, ılımlı bir şekilde daha yüksek ticaret ve neredeyse değişmeyen nihai stoklar yönündedir. Endonezya ve Vietnam’ın başlangıç stoklarındaki artış nedeniyle arz 0,7 milyon ton artışla 690,1 milyon tona yükseltilmiştir. Sri Lanka’nın iki yıllık düşük üretimden sonra toparlanmaya başlamasıyla artan üretimi de arzı yükseltmektedir. Dünya 2023/24 tüketimi Endonezya, Suudi Arabistan ve Filipinler’deki artışların öncülüğünde 0,8 milyon ton artışla 522,9 milyon tona yükseldi. Dünya 2023/24 ticareti, Pakistan ve Amerika Birleşik Devletleri’nin ihracatındaki artışla 0,1 milyon ton artarak 51,6 milyona yükseldi. Öngörülen dünya nihai stokları, başta Çin’deki azalma ve Endonezya’daki artış olmak üzere büyük ölçüde dengeleyici birkaç değişiklikle 0,1 milyon ton azalarak 167,2 milyona düşürülmüştür.
Küresel 2023/24 soya fasulyesi arz ve talep tahminleri, geçen aya kıyasla daha yüksek başlangıç stokları, daha düşük üretim, daha düşük ihracat ve daha yüksek bitiş stokları öngörmektedir. Başlangıç stokları, Brezilya’nın 2022/23 mahsulünün daha yüksek olması nedeniyle 1,7 milyon ton artırıldı. Brezilya’nın 2022/23 üretimi, daha yüksek alan ve rekolte nedeniyle 2,0 milyon ton artışla 162,0 milyon tona yükseltildi ve sezonun sonuna kadar neredeyse kesinleşmiş kırma ve ihracat verilerini yansıtmaktadır. Brezilya’nın 2023/24 mahsulü, güney Mato Grosso ve Parana’daki olumsuz hava koşulları nedeniyle daha yüksek hasat alanının daha düşük verimle dengelenmesi nedeniyle 1,0 milyon ton azaltılarak 156,0 milyona düşürüldü. 2023/24 dönemi için küresel soya fasulyesi ihracatı, Amerika Birleşik Devletleri’ne yapılan sevkiyatlardaki düşüş nedeniyle 0,4 milyon ton azalarak 170,6 milyon tona geriledi. Brezilya’nın yılbaşından bu yana (Ekim-Ocak) güçlü seyreden ihracatı bu düşüşü kısmen dengeliyor. Vietnam için ithalat azaldı. Küresel soya fasulyesi nihai stokları, Amerika Birleşik Devletleri ve Brezilya’daki yüksek stoklar nedeniyle 1,4 milyon ton artarak 116,0 milyona yükseldi.
FAO GIDA FİYATLARI ENDEKSİ ŞUBAT 2024 RAPORU:
- FAO Gıda Fiyatları Endeksi (FFPI) Ocak 2024’te, tahıl ve et fiyatları endekslerindeki düşüşlerin şeker fiyat endeksindeki artışı fazlasıyla dengelemesi, süt ürünleri ve bitkisel yağ fiyat endekslerinde ise sadece küçük düzeltmeler kaydedilmesiyle, revize edilen Aralık seviyesine göre 1,2 puan (yüzde 1,0) düşüşle 118,0 puan olarak gerçekleşti. Endeks bir yıl önceki değerinin 13,7 puan (yüzde 10,4) altında gerçekleşmiştir.
- FAO Tahıl Fiyatları Endeksi Ocak ayında ortalama 120,1 puan olurken, Aralık ayına göre 2,7 puan (yüzde 2,2) ve Ocak 2023 değerine göre 27,4 puan (yüzde 18,6) düşüş gösterdi. Küresel buğday ihracat fiyatları, ihracatçılar arasında devam eden güçlü rekabet ve güney yarımküre ülkelerinde yeni hasat edilen arzın gelişiyle Ocak ayında geriledi. Mısır ihracat fiyatları, Arjantin’de mahsul koşullarının iyileşmesi ve hasadın başlamasının yanı sıra üretim tahminlerinin yukarı yönlü revize edilmesinin ardından Amerika Birleşik Devletleri’nde artan arzı yansıtarak bir önceki aya göre keskin bir düşüş gösterdi. Buğday ve mısır fiyatlarına paralel olarak arpa ve sorgum dünya fiyatları da Ocak ayında düşüş gösterdi. Buna karşılık, FAO Pirinç Fiyatları Endeksi Ocak ayında yüzde 1,2 daha arttı ve bu artış büyük ölçüde Tayland ve Pakistan sevkiyatlarının güçlü seyri ve Endonezya’nın ek alımları nedeniyle daha yüksek kaliteli Indica pirincinin fiyatlarındaki artışı yansıttı.
- FAO Bitkisel Yağ Fiyatları Endeksi Ocak ayında ortalama 122,5 puan ile bir önceki aya göre 0,2 puan (yüzde 0,1) artış gösterdi, ancak yine de Ocak 2023 değerinin 17,9 puan (yüzde 12,8) altında kaldı. Fiyat endeksinin bir önceki aya göre sabit kalması, küresel palm ve ayçiçeği yağı fiyatlarındaki artışın soya ve kolza yağı kotasyonlarındaki düşüşü dengelemesinin birleşik etkilerini yansıttı. Uluslararası palm yağı fiyatları Ocak ayında, başlıca üretici ülkelerde mevsimsel olarak azalan üretim ve Malezya’daki olumsuz hava koşullarına ilişkin endişeler nedeniyle ılımlı bir artış gösterdi. Bu arada, dünya ayçiçeği tohumu yağı kotasyonları, özellikle Türkiye’den artan ithalat talebinin etkisiyle yükseldi. Buna karşın, uluslararası soya ve kolza yağı fiyatları, sırasıyla Güney Amerika’dan büyük miktarda tedarik beklentileri ve Avrupa’da süregelen bol arz nedeniyle geriledi.
- FAO Süt Ürünleri Fiyat Endeksi Ocak ayında ortalama 118,9 puan olarak gerçekleşirken, revize edilen Aralık değerine göre neredeyse hiç değişmedi ve bir yıl önceki ilgili aydaki değerinin 25,8 puan (yüzde 17,8) altında kaldı. Ocak ayında, tereyağı ve tam yağlı süt tozu (WMP) için uluslararası fiyat teklifleri artarak yağsız süt tozu (SMP) ve peynir fiyatlarındaki düşüşleri neredeyse dengeledi. Dünya tereyağı fiyatları, Asyalı alıcıların artan talebinin yanı sıra perakende sektörünün stokları yenilemek için daha güçlü talepte bulunması ve Batı Avrupa’da stokların azalması nedeniyle yükseldi. Bu arada, WMP fiyatları da özellikle Çin’in orta vadeli teslimatlar için artan talebini ve Yeni Zelanda’da mevsimsel olarak düşen üretimi yansıtarak arttı. Buna karşın, uluslararası SMP ve peynir fiyatları, spot arz talebinin durgun seyretmesi ve alıcıların acil ihtiyaçlarının yeterince karşılanması nedeniyle geriledi.
- FAO Et Fiyat Endeksi Ocak ayında Aralık ayına göre 1,5 puan (yüzde 1,4) düşüşle 109,8 puan ortalamasında gerçekleşerek üst üste yedinci aylık düşüşünü kaydetti ve geçen yılki değerinin 1,3 puan (yüzde 1,2) altında kaldı. Kanatlı eti için uluslararası fiyat kotasyonları, küresel talebin zayıf seyretmeye devam etmesi ve önde gelen ihracatçı ülkelerdeki ihraç edilebilir ürün bolluğu nedeniyle Ocak ayında da geriledi. Benzer şekilde, domuz eti kotasyonları da Çin’in artan ulusal domuz eti üretimi ve bazı üretici ülkelerdeki arz bolluğuna paralel olarak ithalat alımlarındaki düşüş nedeniyle bir miktar gerilemiştir. Dünya büyükbaş hayvan eti fiyatları da esas olarak Okyanusya ve Güney Amerika’dan gelen yüksek ihracat arzını yansıtarak marjinal bir düşüş gösterdi. Buna karşılık, uluslararası küçükbaş hayvan eti fiyatları, yüksek küresel ithalat talebi ve Okyanusya’da son yağışların çiftçileri hayvanları daha uzun süre tutmaya teşvik etmesiyle azalan kesimlik hayvan arzı nedeniyle arttı.
- FAO Şeker Fiyat Endeksi Ocak ayında Aralık ayına göre 1,1 puan (yüzde 0,8) ve bir yıl önceki değerine göre 18,5 puan (yüzde 15,9) artışla ortalama 135,3 puan oldu. Dünya şeker fiyatlarındaki artışta, Brezilya’da ortalamanın altında seyreden yağışların Nisan ayından itibaren hasat edilecek şeker kamışı mahsulü üzerindeki olası etkisine ilişkin endişelerin yanı sıra yeni sezonun yavaş başlaması ve iki önemli üretici ülke olan Tayland ve Hindistan’daki olumsuz üretim beklentileri etkili oldu. Bununla birlikte, yakın zamanda tamamlanan hasattan elde edilen büyük arz ve Brezilya’daki etanol satışlarından elde edilen düşük getiri, Brezilya realinin ABD doları karşısında zayıflamasıyla birlikte, dünya şeker fiyatlarındaki aylık artışı sınırlandırmaya katkıda bulunmuştur.
YURTİÇİ TARIM PİYASASI GELİŞMELERİ
Yurtiçi piyasalarda hasat başlarken söylediklerimiz ve öngörülerimiz dışında bir gelişme görülmüyor. Hububat ürünlerinde en büyük alıcının devlet olacağını, sanayicilerin ithal stokları uzun süre kullanacağını, tarihi stokların 2023-24 hasat sezonunda eritilemeyeceğini, ihtiyaç fazlası ithalat miktarının 2024 hasadına devredeceğini, sektörün devletten yılbaşından önce ürün talebinin olmayacağını, yeni yıldaki talebin de piyasadaki durgunluk ve ithalat etkisi ile sınırlı kalacağını yazmıştık.
Yıllık bazda baktığımızda; yurtiçi ekmeklik buğday fiyatları %38, makarnalık buğday fiyatları %29, arpa fiyatları %28, mısır fiyatları %23 civarında artış göstermiş. Hasattan bugüne son 8 aylık sürede hammadde fiyatlarındaki artış enflasyonun altında kaldı.
Yurtdışı fiyat düşüşlerinin aksine iç piyasada haftalık olarak fiyatlarda artış eğilimi var. Mısır fiyatlarındaki artış daha dikkat çekici.
Pazartesi günü TMO tarafından açıklanan Mart ayı satış fiyatlarında önemli bir artış yok. Daha önce de yazdığımız gibi hasada kadar önemli bir fiyat artışı da beklemiyoruz. Artan her fiyat yeni hasat için açıklanacak müdahale fiyatı göstergesidir. Diğer yandan enflasyonla mücadelede hammadde fiyatlarının baskılanması ve düşük fiyatlı hammadde satış talepleri olduğunu da biliyoruz.
Gerek düşük fiyatlı hammadde satışı ile görev zararları yazılması, gerekse ithalattaki kontrolsüz girişlerin sonuçta kamu yükünü artıracağını, piyasayı bozacağını, çiftçiye zarar vereceğini, devleti ticaretin içine daha fazla sokacağını, suyun akışını bulandıracağını, sorunları da artıracağını herkesin kabul ederek hareket etmesi gerekir.
Sonbahar ekilişleri için hassas bir dönemden geçiyoruz. Özellikle iç Anadolu bölgesinde kar örtüsü göremedik. Yağışlar azaldı. Mart ve nisan ayı dahil önümüzdeki 2-3 ay bitki gelişimi ve rekolteler açısından çok kritik. Umarım bereket olur, bol yağışlar alırız.
Bu arada Kızıldeniz hattında yaşanan lojistik engeller karşısında devletimiz tarafından alternatif yol güzergahı olarak üzerinde çalışılan ‘kalkınma yolu projesi’ dikkatle takip edilmeli. Türkiye’yi uluslararası lojistik ağına bağlayacak her iktisadi yol hattı çok kıymetlidir. Ticaretimiz artarken, turizm ve nüfus hareketleri dahil bölgesel konumumuz gittikçe daha kıymetli hal alıyor. Türkiye, hayal ettiğimiz bölgesel üs, tarım ve gıda köprüsü konumunu güçlendiriyor.
Dış ticaret rakamlarına baktığımızda; yeni yılın ilk ayında ekmeklik buğday ithalatı 734 bin ton ile geçen yılın altında ancak iki yıl önceki ocak ayı ithalatının üzerinde, makarnalık buğday ithalatı sadece 4 bin ton ile yok denecek kadar, arpa ithalatı da yok denecek kadar, soya fasulyesi ithalatı 310 bin ton ile son iki yıllık ocak ayı rakamlarının üzerinde, mısır ithalatı 100 bin ton civarı gerçekleşmiştir.
Yılın ilk ayında un ihracatındaki artış devam ediyor. Aylık un ihracatı 353 bin ton ile son iki yılın ocak ayları ihracatının üzerinde, makarna ihracatı 124 bin ton ile aynı şekilde önceki iki yılın rakamlarının üzerinde, bulgur ihracatı 16 bin ton ile önceki yılın aynı seviyesinde, beyaz et ihracatı 42 bin ton ile geçen yılın üzerinde gerçekleşmiştir.
Türkiye’nin hububata dayalı mamul ihracatı olumlu bir ivmede gidiyor. Amaç; daha çok yerli ürün ile ihracatın yapılabilmesi, ilave katma değerli ürünlerin ihraç edilebilmesidir.
Enflasyon rakamları da açıklandı. Yıllık enflasyon %67,07 oldu. Gıda fiyatlarındaki artış dikkat çekici. Gıda enflasyonu Şubat ayında aylık %8,25 artarken yıllık artış %71,12 oldu.
Fiyatı en çok artan ürünler ise; tereyağı %16.99, sebze %16,14, kuzu eti %14,81, peynir %11,57, süt %10,99, alkolsüz içecekler %10,57, taze meyveler %10,32, un/tahıllar %9,50, makarna %9,10 şeklinde gerçekleşti. Kırmızı et, süt ürünleri, meyve sebzeler ve tahıl grubu dahil çoğu ürünlerde ciddi fiyat artışları söz konusu.