Yönetim kurulu başkanımız İsmail Kemaloğlu, İstanbul Ticaret Borsasının Borsa Aktüel dergisinin Mart-Nisan sayısında küresel tarım piyasalarıyla ilgili değerlendirmelerde bulundu.
Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı tarafından periyodik olarak yayınlanan dünya tarım ürünleri arz-talep ve ticaret görünüm raporlarının sonuncusu Ocak ayı içinde yayınlandı. Genel olarak, 2023-24 hasat sezonunda üretim ve stoklar açısından olumlu bir sezon yaşandığını belirtebiliriz.
Zaten, son bir yıllık fiyat değişimleri değerlendirmesinde de bunun etkisini görmemiz mümkündür. Zira; son bir yılda hububat fiyatlarında ortalama %25 fiyat düşüşleri yaşanırken, yağlı tohumlardaki düşüş yaklaşık %23 seviyelerinde gerçekleşti.
Gerek hububat, gerek bakliyat ve gerekse yağlı tohumlar üretimleri bazı bölgelerde görülen iklim değişikliği etkisine rağmen artış olan ülkelerin baz etkisi ile sezon açısından gayet olumlu seyrediyor. Hatta şunu rahatlıkla söylemek mümkün ki, 2023-24 hasat sezonu hububat ve yağlı tohum üretimleri açısından rekor yılı olarak kapanıyor.
Yayınlanan son raporu özetlemeye çalışırsak;
- 2023/24 dönemi için küresel buğday görünümü, geçen aya kıyasla daha büyük arz, tüketim, ticaret ve bitiş stokları öngörülmektedir. Küresel arz, yüksek başlangıç stokları ve üretim nedeniyle 3,6 milyon ton artışla 1.056,5 milyon tona yükseltilmiştir. Küresel başlangıç stoklarındaki artış esas olarak, 2021/22’den bu yana yem ve küspe kullanım tahminlerinde aşağı yönlü revizyonlar nedeniyle başlangıç stoklarının 2,2 milyon ton artışla 3,5 milyona yükseldiği Ukrayna için yapılan revizyonların sonucudur. Üretim, Rusya, Ukrayna ve Suudi Arabistan’daki artışların Çin’deki düşüşü fazlasıyla telafi etmesiyle, çoğunlukla güncellenmiş hükümet tahminlerine dayalı olarak birkaç ülkede değiştirilmiştir.
- Küresel tüketim, özellikle Hindistan ve AB için daha yüksek yem ve küspe kullanımı nedeniyle 1,8 milyon ton artırılarak 796,5 milyona yükseltilmiştir. Hindistan’ın tüketimi, Food Corporation of India tarafından bildirilen en son hükümet stoklarından elde edilen daha fazla zımni kullanıma bağlı olarak 1,3 milyon ton artırılmıştır. AB buğday tüketimi, yemlik tahıl kullanımındaki azalmayı kısmen telafi edecek şekilde Ukrayna’dan öngörülen daha büyük ithalatlara bağlı olarak artırılmıştır. Dünya ticareti, Ukrayna, Rusya, Avustralya ve Kanada’nın AB’deki düşüşü fazlasıyla telafi eden yüksek ihracatları nedeniyle 2,4 milyon ton artışla 209,5 milyon tona yükselmiştir. Ukrayna’nın ihracatı 1,5 milyon ton artışla 14,0 milyona yükselse de geçen yılın altında kalmıştır. Öngörülen 2023/24 sonu stokları, AB ve Ukrayna’daki artışlar nedeniyle 1,8 milyon ton artışla 260,0 milyona yükselmiştir.
- 2023/24 dönemi için küresel iri taneli kaba yem hammaddeleri üretiminin 11,9 milyon ton artışla 1.513,9 milyon tona yükseleceği tahmin edilmektedir. Bu ayın kaba yem hammaddeleri görünümü daha büyük üretim, daha düşük ticaret ve daha yüksek stoklar öngörmektedir. Mısır üretiminin Çin, Hindistan ve Paraguay’daki artışlarla kısmen yükseleceği tahmin edilirken Brezilya’daki düşüşle dengelenmektedir. Çin mısır üretimi, Ulusal İstatistik Bürosu’nun son alan ve verim verilerine dayanarak 288,8 milyon tonluk rekor bir seviyeye yükselmiştir. Hindistan mısır üretimi yüksek ekiliş alanı nedeniyle artırılmıştır. Brezilya mısır üretimi, düşük ikinci ürün mısır alanı beklentilerini yansıtacak şekilde düşürülmüştür.
- 2023/24 dönemi için başlıca küresel iri taneli tahıl ticareti değişiklikleri arasında Türkiye’nin mısır ihracatının artması, Brezilya ve Hindistan’ın ise azalması yer alıyor. Mısır ithalatı İran, Irak ve Türkiye için artırılırken AB, Bangladeş ve Vietnam için azaltılmıştır. Sorgum ihracatı Amerika Birleşik Devletleri için artırılırken Çin için daha yüksek ithalat öngörülmektedir. Çin’in yemlik ve artık mısır kullanımı daha büyük bir mahsule bağlı olarak artırılmıştır. Yabancı mısır bitiş stokları, çoğunlukla Çin’deki artışın Brezilya’daki düşüşle kısmen dengelenmesini yansıtacak şekilde daha yüksektir. Küresel mısır stokları 10,0 milyon ton artışla 325,2 milyon tona ulaşmıştır.
- 2023/24 küresel pirinç görünümü bu ay arz, tüketim, ticaret ve nihai stokların azalması yönündedir. Arz 3,5 milyon ton düşüşle 689,4 milyona gerilerken, bu düşüşün büyük kısmı Ulusal İstatistik Bürosu tarafından bildirilen düşük Çin üretim tahmininden kaynaklanmaktadır. Dünya 2023/24 tüketimi 2,9 milyon ton düşüşle 522,1 milyona gerilerken, bu düşüşün büyük kısmı Çin’deki düşüşten kaynaklanmaktadır. Dünya 2023/24 ticareti, temel olarak Hindistan’ın ihracatındaki azalma nedeniyle 0,5 milyon ton düşürülerek 51,5 milyona indirilmiştir. Öngörülen dünya nihai stokları, Çin stoklarının 2016/17’den bu yana en düşük seviyeye gerilemesinin Endonezya, Hindistan ve Tayland stoklarındaki artışla kısmen dengelenmesi nedeniyle 0,5 milyon ton azalarak 167,3 milyona düşmüştür.
- 2023/24 küresel yağlı tohum görünümü Arjantin, Amerika Birleşik Devletleri, Rusya, Çin, Paraguay ve Bolivya için yüksek üretim tahminleri Brezilya’daki düşüşle dengelendiği için küresel 2023/24 soya fasulyesi üretimi 0,1 milyon ton artışla 399,0 milyona yükseltilmiştir. Sezon başındaki bol yağışlar Arjantin ve Paraguay için verim beklentilerini iyileştirerek üretimi sırasıyla 2,0 milyon ton artırarak 50,0 milyona ve 0,3 milyon ton artırarak 10,3 milyona yükseltmiştir. Çin Ulusal İstatistik Bürosu’nun raporlarına göre Çin’in soya fasulyesi rekoltesi 0,3 milyon ton artışla 20,8 milyona yükselmiştir. Rusya’nın soya fasulyesi üretimi yüksek rekolte nedeniyle 0,4 milyon ton artışla 6,8 milyona yükselmiştir. Buna karşılık, Brezilya için soya fasulyesi üretiminin geçen aya göre 4,0 milyon ton düşüşle 157,0 milyon ton ve geçen yılki 160,0 milyon tonluk rekor mahsule göre 3,0 milyon ton düşüşle 157,0 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir. Orta Batı bölgesi ve kuzeydoğu eyaletlerindeki yağışların azalması verim potansiyelini düşürmüştür. Bir diğer önemli yağlı tohum değişikliği ise AB, Arjantin ve Rusya’daki düşük üretim nedeniyle 1,3 milyon ton azalan küresel ayçiçeği tohumu üretimi olmuştur.
- 2023/24 dönemi için küresel soya fasulyesi ezmesi neredeyse değişmemiştir; Brezilya’daki düşük işleme miktarı Arjantin, Hindistan, Bolivya, Mısır ve Tayland’daki yüksek ezme miktarıyla dengelenmiştir. Soya fasulyesi küspesi ticareti, Arjantin, Hindistan ve Bolivya’nın artan ihracatının Brezilya’nın azalan sevkiyatlarını dengelemesi nedeniyle değişmemiştir.
- 2023/24 dönemi için küresel soya fasulyesi ihracatı, Paraguay ve Rusya’nın ihracatlarındaki artışla birlikte 0,7 milyon ton artarak 170,9 milyon tona yükselmiştir. Küresel soya fasulyesi nihai stoklarının 0,4 milyon ton artışla 114,6 milyon ton olacağı tahmin edilirken, bunun başlıca nedeni ABD ve Arjantin’in yüksek stoklarının Brezilya’nın düşük stoklarıyla kısmen dengelenmesidir.
Son günlerde Kızıldeniz kaynaklı lojistik sıkıntılar ve geçişlerin Ümit Burnu’na kaymasına bağlı artan maliyetler genel olarak hammadde fiyatlarında artış olarak yansımış olsa da özellikle Karadeniz hattındaki stok ve ihracat iştahı fiyatları dengelemektedir.
Rusya ve Ukrayna’daki rekolte artışları, yeni sezona dair olumlu beklentiler, stokların eritilmek istenmesi uluslararası fiyatların artışını baskılamaktadır. Talep taraftaki stressiz pozisyonlar, ekonomilerdeki resesyon beklentisi de buna destek olmaktadır.
Her ne kadar devam eden savaşlar, çatışmalar ve uluslararası jeopolitik riskler söz konusu olsa da artan üretimler bu olumsuz etkilerin sınırlı yansımasına sebep olmaktadır.
Dünyanın en büyük buğday ithalatçılarından olan ülkemizdeki rekolte artışına bağlı ithalatın azalması da uluslararası fiyatlara etki etmektedir. 2023-24 hasat sezonu ülkemiz açısından 42 milyon tonlara ulaşan hububat üretimi ile rekor bir yıl olmuştur.
Artan hububat ekilişleri ve devam eden olumlu iklim şartları gelecek yıl beklentilerini de pozitif göstermektedir.
Bu aylarda uluslararası piyasalarda hammadde fiyatlarının hızlı yükselişine dair bir beklenti görünmemektedir. Şubat ayından itibaren piyasalar yeni hasadın beklentilerini satın almaya başlayacaktır. Bahar ayları ile görünecek muhtemelen iklim şartları beklentileri şekillendirecektir.