Yönetim kurulu başkanımız İsmail Kemaloğlu, İstanbul Ticaret Borsasının Borsa Aktüel dergisinin Ocak-Şubat sayısında tarım piyasalarındaki gelişmeleri değerlendirdi.
Yurtdışı Piyasalar
2023 yılının geneline baktığımızda; tarım piyasaları için salgın ve savaş dönemlerine göre fiyatların çok düştüğü, iklim risklerinin ve kuraklık tartışmalarının artmasına rağmen arz ve talep dengesinde sorun görülmediği bir sezonu tamamlıyoruz diyebiliriz.
Hububat, bakliyat ve yağlı tohum fiyatları aşağıdaki tabloda da yıl ve haftalık fiyat karşılaştırmasında görüleceği üzere yıl bazında ürün ortalamasında %10-35 arası daha düşük fiyatlarla işlem görmektedir.
Özellikle ekonomilerde yaşanan durgunluk ve buna bağlı talep daralmaları fiyat gevşemelerinde önemli rol oynamıştır. Halen savaşın devam ediyor olmasına rağmen Ukrayna ve Rusya taraftaki üretim, stok bolluğu çoğu hammaddede uluslararası piyasaları rahatlatan faktörler olmuştur.
Son bir yıl içinde fiyatı en çok düşen ürünler arpa, ayçiçek yağı gibi ürünler olmuştur. Önceki yıldan devreden stoklar, üretim ve talep taraftaki daralma fiyat düşüşlerinde en önemli etkendir.
Karadeniz ülkelerinden rekabetçi hammadde fiyatları ile sevkiyatlar devam etmektedir.
Son günlerde uluslararası piyasadaki gelişmelere kısaca baktığımızda;
- Kızıldeniz’de ticari gemilere yönelik artan güvenlik riskleri sebebiyle bazı konteyner hatları ve nakliye şirketleri Kızıldeniz’den geçişleri askıya almaya veya teslimatları Ümit Burnu üzerinden yeniden yönlendirmeye karar vermiştir ve bu da deniz taşımacılığının maliyetini artırmıştır.
- Rusya’dan Çin’e mısır, pirinç, soya fasulyesi ve kolza tohumu sevkiyatlarına yönelik bitki sağlığı gerekliliklerine ilişkin Protokolü tadil eden ve kısa süre önce imzalanan Zeyilnamede belirtildiği üzere, Rusya Federasyonu genelindeki tüm bölgelerin Çin’e mısır ve pirinç ihraç etme fırsatına sahip olacağı açıklanmıştır.
Şimdiye kadar Çin’e mısır ve pirinç tedarik etme seçeneği Primorsky, Zabaikalsky ve Khabarovsk Krai ile Amur bölgesi ve Yahudi Özerk Oblastı ile sınırlıydı. Aynı zamanda, bu tahılların ana üretim bölgeleri Rusya Federasyonu’nun Avrupa kısmında yer almaktadır.
- Rusya’nın pirinç ihracatı 2023 sonuna kadar yasaktır. (AEB ülkeleri hariç) 2024 Haziran ayına kadar yasağın uzatılacağı düşünülmektedir.
- Analiz şirketi SovEkon, Rusya Federasyonu’ndaki 2024 buğday hasadı tahminini revize ederek bir önceki tahmine göre 1,5 milyon ton artırdı ve 91,3 milyon tona yükseltti. Şirketten yapılan açıklamada, güncellenen tahminin bu yılki tahıl hasadının 91,7 milyon ton olan ilk değerlendirmesiyle yakından uyumlu olduğu belirtildi.
Çoğu bölgede kışlık mahsuller için hava koşullarının iyileşmesi tahminleri yükseltmiştir. Son 30 gün içinde normalin %120-150’si oranında yağış gerçekleşerek güneydeki mahsullerin nem arzını arttırdı ve diğer bölgelerde yeterli kar örtüsü oluşturdu. Kış mahsullerinin durumu şu anda bu dönem için ortalamayı aşmaktadır.
Rusya Federasyonu Hidrometeoroloji Merkezi’ne göre, Kasım ayı sonunda kötü durumdaki kış mahsullerinin oranı %4 iken beş yıllık ortalama %8’dir.
- Rusya Tarım Bakanlığı 20-26 Aralık dönemi için buğday ihracat vergisi 4,048 RUB/t (yaklaşık 45$’a eşdeğer, önceki hafta 4,064 RUB/44$), arpa 0 RUB (0$/RUB0/$0) ve mısır 794 RUB (9$, 840 RUB/$9) olarak belirlenmiştir.
- Ukrayna Donanması tarafından kurulan deniz koridorundan son 4 ayda 302 gemi Odesa limanlarından ayrılmıştır ve toplam 10 milyon ton yük ihraç edilmiştir. Yaklaşık 6 milyon tonu hububat ve 2 milyon tonu diğer tarım ürünü olmak üzere 24 ülkeye sevk edilmiştir.
- Ukroliyaprom Genel Müdürü Stepan Kapshuk 2023/24 sezonunda Ukrayna’daki toplam yağlı tohum üretiminin bir önceki sezona kıyasla yaklaşık 3,5 milyon ton artacağını belirtmiştir. Artış ayçiçeği tohumunda 1,4 milyon ton, soya fasulyesinde 1,4 milyon ton, kolza tohumunda ise 0,8 milyon ton olarak tahmin edilmektedir.
Devam eden sezonda ayçiçeği tohumu işleme hacminin 13,5 milyon tona (mevcut stokların %90’ından fazlası) ulaşacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca, ayçiçek yağı üretiminin 6 milyon tona yükselerek 2020/21 MY savaş öncesi rakamını %3’ten fazla aşması beklenmektedir.
Ukroliyaprom’un tahminlerine göre özellikle 2023 yılında ayçiçek yağı üretiminin 5,8 milyon tona çıkarak savaş öncesi 2021 yılı üretimini %11,5 oranında aşması, ihracatının ise 5,5-5,6 milyon tona (veya %10 oranında) yükselmesi beklenmektedir.
Bu tahminler yalnızca yağlı tohumların, özellikle de ayçiçeği tohumlarının yerel tesislerde maksimum düzeyde işlenmesi ve katma değeri yüksek ürünlerin, yani yağ ve küspenin ihracatına herhangi bir kısıtlama getirilmemesi koşuluyla gerçekçi rakamlar olarak değerlendirilmektedir.
- Ukrayna’dan Tahıl Programı kapsamında, toplam 25.000 tonluk Ukrayna tahılının Nijerya’ya nakledilmek üzere Türkiye’nin Samsun limanında hazırlanmakta olduğu belirtilmiştir.
Bu tahıl, Karadeniz Tahıl Girişimi (Tahıl Koridoru) sırasında Ukrayna’daki limanlardan birinden dökme olarak teslim edilmiştir. Şimdi BM Dünya Gıda Programı çerçevesinde Türkiye’de depolanmaktadır. Nijerya gibi ülkelere tahıl tedarik etmek için Dünya Gıda Programı kapsamında sevk edilecektir.
- Ukrayna’nın Türkiye Büyükelçisi V. Bodnar genel olarak Ukrayna’dan Tahıl programı çerçevesinde dünyanın çeşitli limanlarından 60 geminin daha gönderilmesinin planlandığını açıklamıştır.
- “Bu girişim, ister Türk limanlarından ister diğer depolama tesislerinden temin edilsin, tahılın kullanımına dayalı olarak yürütülecektir. BM Dünya Gıda Programı, Ukrayna limanlarından veya Türkiye ve diğer ülkelerde satın alınıp depolanan yükleme fırsatlarından yararlanarak birincil koordinatör olarak hizmet vermektedir. Ukrayna tahılının varış noktası olarak adı sıkça geçen İspanya da sürece dahil olan önemli yerler arasında yer alıyor.” demiştir.
- Kanada İstatistik Kurumunun son üretim görünümüne göre 2023/24 toplam buğday üretim tahmini 2,2 milyon ton artışla 32,0 milyon tona (önceki yıl 34,3 milyon ton), tüketim tahmini bir önceki aya göre bir miktar düşüşle 8,6 milyon tona (8,7 milyon ton), ihracat 1,9 milyon ton artışla 23,2 milyon tona (25,7 milyon ton) ve nihai stoklar 0,4 milyon ton artışla 4,0 milyon tona (3,7 milyon ton) yükseltildi.
Makarnalık buğday üretim tahmini 4,0 milyon ton (5,8 milyon) ile öncekinden biraz daha düşük, tüketim 0,8 milyon (0,9 milyon) ile değişmedi, ihracat 3,2 milyona (5,1 milyon) düşürüldü ve bitiş stokları 0,5 milyon (0,4 milyon) ile biraz daha yüksek olarak belirlendi. Arpa üretim tahmini 1,1 milyon ton artışla 8,9 milyona (10,0 milyon), tüketim 0,7 milyon artışla 6,2 milyona (6,0 milyon), ihracat 0,1 milyon artışla 2,8 milyona (3,9 milyon) ve bitiş stokları 0,2 milyon artışla 0,8 milyona yükseldi. (0.7m). Mısır üretim tahmini 15,1 milyon ton (14,5 milyon) ile geçen seferkinden 0,2 milyon daha yüksek, tüketim 0,1 milyon azaltılarak 15,4 milyon (15,2 milyon), ihracat ve bitiş stokları ise bir önceki aya göre değişmeyerek sırasıyla 1,9 milyon (2,6 milyon) ve 2,0 milyon (1,6 milyon) olarak belirlendi.
- Kanada’nın 2023/24 kanola üretim tahmini 0,9 milyon ton artışla 18,3 milyona (önceki yıl 18,7 milyon), tüketim 0,5 milyon artışla 10,8 milyona (10,7 milyon), ihracat değişmeyerek 7,7 milyona (8,0 milyon) ve nihai stoklar 0,5 milyon artışla 1,5 milyona (1,5 milyon) yükseldi. Soya fasulyesi arz ve talep görünümü bir önceki aya göre değişmedi; üretim 6,7m t (6,5m), tüketim 2,4m (2,7m), ihracat 4,8m (4,2m) ve bitiş stokları 0,3m (0,4m) oldu.
- Kanada’nın son üretim görünümünü içeren 2023/24 kuru bezelye üretim tahmini 0,3 milyon ton artışla 2,6 milyona (önceki yıl 3,4 milyon), tüketim 41.000 ton artışla 676.000 tona (737.000 t), ihracat değişmeyerek 1,9 milyona (2,6 milyon) ve nihai stoklar 295.000 ton artışla 570.000 tona (498.000 t) yükseltildi. Mercimek üretim tahmini geçen aya göre 0,2 milyon ton artışla 1,7 milyon (2,3 milyon), tüketim 21.000 ton düşüşle 263.000 t (266.000 t), ihracat 0,2 milyon artışla 1,6 milyon (2,2 milyon) ve bitiş stokları 50.000 ton düşüşle 50.000 t (147.000 t) olarak belirlendi. Kuru fasulye üretim tahmini 62.000 t artışla 339.000 tona (313.000 t), tüketim 3.000 t düşüşle 74.000 tona (75.000 t), ihracat 30.000 t artışla 350.000 tona (368.000 t) ve son stoklar 35.000 t artışla 70.000 tona (80.000 t) yükseltildi. Nohut üretim tahmini 8.000 t artışla 142.000 tona (128.000 t), tüketim 2.000 t artışla 74.000 tona (73.000 t), ihracat bir önceki aya göre değişmeyerek 120.000 tona (225.000 t) ve bitiş stokları 5.000 t artışla 20.000 tona (27.000 t) yükseldi.
Bugünlerde yurtdışı piyasalar noel etkisi ile tatil havasında. Ocak ayı için de hammadde fiyatlarında önemli bir hareket beklenmemektedir.
USDA ve FAO tarafından açıklanan dünya tarım ürünleri genel görünüm raporlarında rekoltelere ilişkin çok olumsuz senaryolar görülmemektedir. Normal şartlarda önümüzdeki hasat sezonu da iyi bir rekolte beklenebilir. Tabii, tarım sektörünün iklim risklerine bağlı olması sebebi ile yeni hasada kadar çok sayıda dinamiğin değişmesi mümkündür.
Uluslararası piyasalarda fiyatı artış eğiliminde olan önemli bir ürün grubu bakliyat ürünleridir. Türkiye gibi ürün bazında ithalat yapan ülkeler için bu artışlar dikkate alınmalıdır.
Bakliyatta ana üreten ve/veya tüketen ülkelerden Hindistan, Bangladeş, Endonezya, Vietnam gibi asya ülkelerindeki yasaklar veya dış ticarete dair düzenlemeler fiyatlarda artışa sebep olmaktadır.