Yönetim Kurulu Başkanımız İsmail Kemaloğlu, İstanbul Ticaret Borsası’nın Borsa Aktüel dergisinin Ocak-Şubat sayısında “Küresel Hububat Piyasaları” konulu yazı kaleme aldı.
KÜRESEL HUBUBAT PİYASALARI
Küresel piyasalar pandeminin etkisi ile arz ve talep dengesinde çok ciddi ölçüde bozulmalar yaşarken, 2022 yılı başları bu bozulmaların düzelme eğilimine girdiği yıl olmuştur. Ancak yıl içinde ortaya çıkan askeri çatışmalar, yaptırımlar, ekonomi politikaları, ABD-Çin-Tayvan arası gerginlik gibi çok sayıda sebeplerle bu süreç olumsuza dönmüştür.
Şubat ayı itibarı ile Rusya-Ukrayna arasında çatışmalar başlamıştır. Yaşanan savaş ortamının etkisi ile Karadeniz hattı ticarete kapanmış, Ukrayna ile Rusya, temmuz ayındaki Tahıl Koridoru Anlaşmasına kadar piyasadan büyük oranda çekilmiştir.
Covid sürecinin etkisi, iklim riskleri, gıda tedarik zincirindeki bozulmalar, enerji krizi, petrol fiyatlarındaki artışlar, nakliye sorunları dünya ülkelerini uzun süredir tanışmadıkları enflasyon oranları ile başbaşa bırakmıştır.
En gelişmiş ülkeler dahil artan enflasyon oranları devletleri radikal önlemler almak zorunda bırakmıştır. Bunlardan biri faiz artışlarının yeniden ana gündem olmasıdır. Bu çerçevede enflasyon ile mücadelede başta ABD Merkez Bankası (Fed) olmak üzere diğer ülke merkez bankalarının ekonomiye sert müdahaleleri küresel ekonomide resesyon beklentisini artırmıştır.
2022 yılında hububat hasadı önceki yıla nazaran daha olumlu geçmekle birlikte ekonomik ve siyasi çalkantıların etkisi altında bir yıl yaşanmıştır. Tarım ürünlerinde hasat genel olarak verimli geçmiş, hububat ve yağlı tohumlar rekoltesinde önceki sezona göre artışlar görülmüştür.
Hububat Piyasaları
Grafik 1: Dünya Hububat Dengesi
Dünya buğday üretimi önceki sezonun 2 milyon ton üzerinde ve 781 milyon ton seviyelerinde gerçekleşmiştir. Özellikle Rusya taraftaki tarihi verim artışları, Kanada ve Türkiye’nin üretimlerinde önceki sezona göre gerçekleşen artışlar bu tabloda etkili olmuştur.
Ticaret hacmindeki artış sebebiyle ana ihracatçı ülkelerin stokları daralmış, buğday kapanış stokları da bir miktar gerilemiştir. Rusya’da 91 milyon tonluk rekor üretim gerçekleşirken Ukrayna’nın üretimi 33 milyon ton seviyesinden 20,5 milyon ton seviyesine gerilemiştir. Güney yarımkürede buğday hasadı hala devam etmektedir.
Arpa üretimi olumlu hava koşullarının etkisinde özellikle Rusya, Türkiye ve Kanada’da artan verim sayesinde önceki sezona göre %3 oranında artmıştır. Türkiye’nin üretimindeki artış sebebiyle arpa talebi azalmış ve küresel ticaret hacmi bir miktar daralırken stoklar önceki sezonla aynı seviyede kalmıştır.
Dünya mısır üretimi önceki sezonki rekor seviyeye göre %5 oranında azalışla 1,2 milyar tonun bir miktar altına gerilemiştir. Buna sebep olarak Avrupa’da ve ABD’de kurak ve aşırı sıcak iklim koşullarına ek olarak Ukrayna’daki çatışma ortamının verimi olumsuz etkilemesini gösterebiliriz. Üretim yine de uzun yıllar ortalamasının üzerinde gerçekleşmiştir. Kuzey yarımkürede hasat tamamlanmak üzere iken güney yarımkürede ekilişler devam etmektedir. Yemlik talepteki azalmaya bağlı olarak ticaret hacmi daralmıştır. Mısır kapanış stoklarının üretimdeki azalışa paralel olarak bir miktar gerilemesi beklenmektedir.
Dünya pirinç üretimi Asya’daki muson yağışlarının yetersiz olması ve ürün deseninin kışlık hububata kayması sebebiyle önceki sezona göre %2 oranında azalmıştır. Pirinç üretimi son 7 sezondur ilk defa gerilemiştir. Stokların üretimdeki azalıştan nasibini alarak son 5 yılın en düşük seviyesine gerilemesi beklenmektedir.
Grafik 2: Dünya Hububat Fiyatları
Tarım piyasaları için 2022 oldukça çalkantılı geçmiştir. Şubat (24) ayında başlayan Rusya-Ukrayna çatışması iki önemli hububat ve yağlı tohum ihracatçısı ülkenin neredeyse tüm tedarik hatlarının kesilmesine neden olmuştur. Ukrayna’nın ticareti kara/demiryollarına hapsolmuşken, Rusya, savaş sonucu batılı ülkelerin yaptırımlarının etkisinde kalmıştır. Böylece temmuz ayındaki Tahıl Koridoru Anlaşmasının imzalanmasına kadar geçen sürede Karadeniz büyük oranda ticarete kapanmıştır.
Rusya’ya Batılı devletlerce finansal, lojistik ve ticari konularda yaptırımlar uygulanmıştır. Bu yaptırımların sonucunda gübre, dizel yakıt, doğalgaz gibi emtia fiyatları rekor seviyelere ulaşmıştır.
Ürün tedariki ile ilgili endişelerin başlamasının ardından hububat fiyatları şubat ayından itibaren yükselmeye başlamıştır. Yeni sezon hasadının yapılıp yapılamayacağı, lojistik gibi konulardaki belirsizlikler sebebiyle uluslararası fiyatlarda Ocak-Mart 2022 döneminde %20-34 oranında artışlar gerçekleşmiştir.
27 Temmuz’da Türkiye’nin ve BM’nin arabuluculuğunda varılan Tahıl Koridoru Anlaşması sayesinde Karadeniz’de ticaret yeniden başlamıştır. Ticaretin yeniden başlamasına rağmen Karadeniz’de gemi taşımacılığı için lojistik ve sigorta sorunları bir süre daha devam etmiştir.
Varılan anlaşmaya duyulan güvenin zaman içinde verilen garantiler sayesinde artması ile birlikte sorunlar çözülmüş, sevkiyatlarda tonajlar yükselmiş, rekabetçi piyasa ortamı sağlanmış, ticaret hacminin artmasıyla birlikte hububat fiyatları 2022’yi Mart ayına göre %20-29 oranında, 2021 Aralık fiyatlarının %3-6 altında tamamlamıştır.
Genel anlamda inişli ve çıkışlı, fiyatların dönemsel oynaklık yaşadığı bir yılı geride bıraktık. Her ne rekolteler açısından önceki yıla göre daha olumlu bir 2022 yılı üretim sezonundan bahsediyor olsak da savaşların etkisi piyasalarda önemli yansıma yaptı. Türkiye devletinin üst düzeydeki girişimleri, Cumhurbaşkanlığımızın özel gayretleri ile dünya gıda güvenliği endişelerini hafifleten koridor anlaşması hayata geçti. Zamanla anlaşmanın biteceği yönündeki haberlerin fiyat baskısını yaşamış olsak da devamlılığı yönündeki iradeler dünya tarım piyasalarına nefes aldırdı. Rusya ve Ukrayna’nın dünya tarım ürünleri üretimi ve dış ticaretindeki rolüne ilave özellikle Rusya’nın 2022 yılında rekor buğday üretimi çok kritikti. Uluslararası piyasaların fiyat istikrarı için bu üretimlerin dünyaya arzı gerekiyordu. Nitekim artan olumlu hava, fiyatlarda düşüş olarak yansıdı.